Yasayla beraber internet güvenilir bir hale gelebilir

İŞLİYEN, ‘YENİ YASAYLA BİRLİKTE HERKES YAPTIĞI HABERİN SORUMLULUĞUNU ALACAK’

Son zamanlarda çokça konuşulan, kanunlaştırılan ve uygulama aşamasına hazır hale getirilen Dezenformasyonla Mücadele Yasası, internet gazetecilerine ne gibi imkanlar sağlıyor? Bu alandaki kısıtlamalar ve sorumluluklar nelerdir? Yasa kimleri kapsıyor? gibi zihinleri kurcalayan birçok soruya yanıt veren Doç. Dr. İşliyen yasayla ilgili değerlendirmelerde bulundu.

‘ÖNCELİKLE KULLANICILAR BİLİNÇLİ OLMALIDIR’

Aksaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Fadime Şimşek İşliyen, Sosyal Medya Yasası ya da Dezenformasyonla Mücadele Yasası olarak çeşitli şekilde isimlendirilen yasa hakkında oluşan soru işaretlerinin giderilmesine yönelik Egemen gazetesi Muhabiri Sümeyye Çalışkan’ın sorularını yanıtladı.

Dezenformasyonla Mücadele Yasası nedir? Yasanın önemiyle ilgili neler söylenebilir?

Ben bir akademisyen olarak medya okuryazarlığı konusuna çok önem veriyorum. Çok küçük yaşlardan itibaren çocukların da bu anlamda yetilerini geliştirebilmelerini bir anne olarak da ayrıca önemsiyorum. Yasayı neden çocukluk dönemine kadar indirgiyorum? Çünkü sosyal medya yasası ile meseleyi çekirdekten yani çok küçükken, henüz sorun haline gelmeden önce halletmemiz gerektiğini düşünüyorum. Yasa ile uygun ortamı baştan sağlayabilirsek, çocuklarımıza da medyayı doğru okuyabilme anlamında kolaylık sağlayabiliriz. Bugün dezenformasyonun ortaya çıkışı kadar sıkıntılı olan bir başka durum var ise bu da dezenformasyonun hızlı bir şekilde yayılmasıdır. Buna neden olansa medyayı doğru okuyamayan ve dolayısıyla doğru kullanamayan kesimdir. Bizler kullanıcılar olarak öncelikle bilinçli hareket etmeyi öğrenmeliyiz. Çünkü yanlış bilginin yayılmasını bilinçsiz kullanıcılar sağlar. Bu yüzden de sosyal medyayı bilinçli kullanmayı küçük yaşlardan itibaren öğrenmeye başlamamız gerekiyor.

‘OKUYUCULAR HABERLERİ SİYAH VE BEYAZ GİBİ DÜŞÜNÜR’

Dezenformasyon meselesi ise internet haberciliğiyle beraber, akabinde sosyal medyanın herkes tarafından kullanılmasıyla, habercilik pratiğinin gazetecilerin tekelinden çıkıp,  herkesin bilgi paylaşmasıyla beraber hayatımıza girdi. Ve bugün büyük bir sorun haline geldi.

Aslında okuyucular olarak bizler, haberleri siyah ve beyaz gibi düşünüyoruz. Yani bir haber ya tümüyle doğru ya da tümüyle yalan şeklinde bir niteleme yapıyoruz. Halbuki doğruyla başlayan bir haber akabinde bizi yanlışa götürebilir. Bir olay gerçektir, yaşanmıştır fakat aktarma noktasına getirildiğinde manipüle edilirse burada dezenformasyon ortaya çıkabilir. Bu noktada dezenformasyon ile mezenformasyon karıştırılmamalıdır. Mezenformasyon diye nitelendirdiğimiz haberlerde herhangi bir şekilde kasıt yoktur. Kişi elinde olmadan bazı yanlış anlaşılmalara yol açabilir. Örnek verecek olursak, haberi yapan ilk kurum olma isteği, haber atlatma kaygısı gütmeye dolayısıyla mezenformasyona sebebiyet verilebilir.

‘KASITLI OLARAK YALAN HABER YAPMAK DEZENFORMASYONDUR’

Dezenformasyonda ise aleni bir şekilde, kasıtlı olarak, birilerine zarar verme amacı güdülür ve haber yapılırsa işte bu yalan haber olur. Sosyal medya yasasıyla birlikte kasıtlı olarak yapılan yalan haberlere kısıtlama ve düzenleme getirilmeye çalışılmaktadır. Elbette bu yasa, bu alanda pek çok konuyla alakalı da düzenleme yapmaktadır.

Yasal düzenleme yapılmasındaki temel amaç nedir?

Yasanın temel amacı yalnızca haber yapan ya da haberi yapılan kişinin zarar görmesini engellemek değildir. Bu tarz yalan haber hususlarında toplum da olumsuz etkilenir. Yasayla beraber amaçlanan hem kişilerin hem kurumların hem de toplumun zarar görmesini engellemektir. Bu bakış açısıyla baktığımızda böyle bir yasaya zaten ihtiyaç vardı. Avrupa ülkeleri bu konuyla alakalı zaten gerekli düzenlemeleri çok daha öncesinde başlattı. Şu an Türkiye’de de bu yasa ile alakalı düzenlemelerin gelmesi büyük bir zorunluluktur. Çünkü sosyal medya kullanıcı sayısı her geçen gün artıyor. Bugün sosyal medyayı aktif olarak kullanan ve haber ihtiyacını buradan karşılayan kesim yalnızca Z kuşağı değildir. X ve Y kuşağı dediğimiz kişiler de haber ihtiyacını artık dijital mecralardan karşılamakta. İşte en çok da bu yüzden böyle bir düzenleme gereklidir.

‘TOPLUM OLUMSUZ ETKİLENMEYE BAŞLADI’

Dezenformasyonun hızlı bir şekilde sosyal medya aracılığı ile yayılması toplumun her kesimini olumsuz etkilemeye başladı bile. Kullanıcıların medyaya karşı güvenleri şu an sarsılmış durumda. Araştırmalara göre insanlar, pandemi sürecinde geleneksel yayın yapan medya araçlarından süreci takip etmeyi tercih ettiler. Dezenformasyon olayı dijital ortamlarda arttıkça insanların dijital medyaya güveni ciddi anlamda azalmaya başladı.

‘YAPILAN HABERLERLE İLGİLİ BİR MUHATAP BULUNMASI ÇOK ÖNEMLİ’

Yasal düzenleme kapsamında uygulanacak yaptırımlar nelerdir?

Yeni medyada yani İnternet haberciliğinde dezenformasyona sebebiyet veren haberlerin bir anda kaldırılmaları söz konusu. Bu yasayla birlikte yalan haber yapan kurumlar haberleri artık kaldıramayacaklar. Nitekim yapılan haberlerin sorumluluğunu almak durumunda kalacaklar.

Öte yandan yasa kapsamında sosyal medya temsilcilerinin Türkiye sınırları içerisinde Türk vatandaşı olma koşuluyla tüzel yahut gerçek kişinin bulunduğu bir temsilcilik bulundurma zorunluluğu var. Bu zorunluluklar yapılan haberler konusunda bir muhatap bulma anlamında da önem teşkil ediyor. Yine burada amaç anonimliğin önüne geçmek. Bu haber kaynağının tespitini yapabilmek adına önemli bir adımdır.

‘YASA RESMİ BİR STATÜ KAZANDIRACAK’

Yasa dijital alanda haber yapma özgürlüğünü sizce kısıtlıyor mu?

Geleneksel medyada nasıl RTÜK televizyonu denetleyip ceza kesebiliyor ve bu kısıtlama olarak görülmüyorsa, internetin de denetlenmesi onun özgürlüğünün kısıtlandığı anlamına gelmez. Resmi bir nitelik kazandığı anlamına gelir. Yasada diyor ki: Basın kartını artık internet gazetecileri de alabilir. Bu anlamda resmi bir statüsü olmazsa basın kartı alamaz. Resmi olabilmesi için bazı şeylerin adını koyması gerekir. Mesela künye oluşturması gibi… Bu bağlamda değerlendirildiğinde denetlenmek özgürlüğün kısıtlanması ya da sansür uygulanması demek değildir.

‘FÜTURSUZCA PAYLAŞIM YAPMAK ÖZGÜRLÜK DEĞİLDİR’

Evet, herkes sosyal medyayı özgürce kullanabilir. İstediği gibi paylaşım yapabilir. Fakat özgürlük adı altında fütursuzca toplumun diğer üyelerini olumsuz etkileyecek paylaşım yapmak doğru bir davranış değildir. Mesela Emine Bulut örneği…

Evet bir vatandaş olarak bazı olaylara şahit olabiliriz. Peki biz bunu kamu ile paylaşmalı mıyız, yoksa bu konuyla ilgilenen mercilere elimizdeki görüntüleri, belgeleri, bulguları delil olarak vermeli miyiz? Bir kere durup düşündüğümüzde hangisinin topluma daha çok fayda sağlayacağını hepimiz biliyoruz. Emine Bulut’un cinayet görüntülerini paylaşmak, bu görüntüleri herkesin izlemesini sağlamak kimseye bir fayda sağlamayacaktır. Bu bağlamda bu görüntülerin paylaşılmasının kısıtlanması, özgürlüğün kısıtlanması anlamına gelmez. Bu görüntüler izleyen kişilere herhangi bir fayda sağlamayacağı gibi ölen kişinin yakınlarını da olumsuz anlamda etkileyecektir. Herhangi bir mecrada bu tür görüntülerin hızlı bir şekilde yayılması aynı zamanda toplumun ruh sağlığına da zarar vermektedir. Bu anlamda bir kısıtlama ya da denetim getirilmesi sansür olarak ifade edilemez. Kavramların hangi anlama geldiğini neyi karşıladığını burada doğru okumak ve tanımlamak gerekir.

Yasanın uygulanma aşamasında doğuracağı herhangi bir olumsuzluk birçok kişinin tepkisini haklı çıkaracaktır. Yasayla birlikte öngörülebilir bir olumsuzluk sizce var mıdır?

Yasa ve amacı teorik olarak konuşulup değerlendirildiğinde herhangi bir olumsuz tarafının olmadığını gözlemliyorum. Fakat uygulama aşamasında süreç nasıl ilerler? bununla alakalı şu anda bir şey söylemek pek mümkün değil gibi görünüyor. Bunu hep birlikte yaşayıp göreceğiz. Foto-Haber: Sümeyye ÇALIŞKAN