-Aksaray’ın elektriğe kavuşan ilk iller arasında olduğunu biliyor muydunuz? -Namı ülkenin dört bir yanından duyulan unun yurt dışına da ihraç ettiğimizi? -Cumhuriyet döneminin en önemli fabrikasının Aksaray’a kurulduğunu duydunuz mu?..
-Aksaray’ın elektriğe kavuşan ilk iller arasında olduğunu biliyor muydunuz?
-Namı ülkenin dört bir yanından duyulan unun yurt dışına da ihraç ettiğimizi?
-Cumhuriyet döneminin en önemli fabrikasının Aksaray’a kurulduğunu duydunuz mu?
-Hatta Cumhuriyet döneminde ilk kadın istihdamının Aksaray’da sağlandığını söylesek ne düşünürsünüz?
Şehir merkezinde yer alan belki de birçok kişinin önünden geçip gittiği ancak önemini bilmediği bir yapıya göz atacağız,
Azm-i Millî Un Fabrikası’na…
Kısaca bahsedecek olursak;
Zinciriye Medresesi ile Tarihi Paşa Hamamı’na komşu olan yapı Cumhuriyet döneminde ülke içi üretimi desteklemek maksadıyla faaliyete geçmiştir.
Adını milletin azim ve kararlılığından alan Azm-i Millî Un Fabrikasında üretilen unlar Türkiye’nin dört bir yanında nam salmıştır.
Tarih 1924‘lü yılları gösterirken Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatlarıyla Aksaraylılar tarafından Anadolu’nun orta yerinde kurulan bu fabrika şehre ilkleri yaşatmıştır.
Cumhuriyet’in 3’üncü fabrikası olan Azm-i Millî, döneminin ilk eserleri arasında yer alıyor…
Kuruluş serüveni ise şu şekilde:
Vehbi Çorakçı, Atatürk’ün kadim dostu, Milli Mücadele’nin destekçisi, Aksaray’ın il olmasını sağlayan güzide insan.
O, un fabrikasının kurulması için taşın altına elini koymuş; köy, kasaba demeden vatandaşlarla görüşüp, imece usulüyle 250 bin lira sermaye toplayıp ‘Azmi Milli Türk Anonim Şirketi’nin kurulmasına büyük katkı sağlamıştır.
İşte Aksaraylının azmiyle kurulan bu fabrika Cumhuriyet Dönemi içerisinde ilklerin yaşanmasını sağlamıştır.
Şimdi bu ilklere gidelim…
***
Mumlarla, gaz lambalarıyla zor bir hayat süren Aksaraylılar, Azm-i Millî sayesinde aydınlığa kavuşmuştur.
Evet yanlış okumadınız…
Mamasın Barajına kurulan Hidroelektrik Santraliyle kendi elektriğini üreten Azm-i Millî, birçok ilde elektrik yokken Aksaray’a ayrıcalık sunmuştur.
Un fabrikasını harekete
geçiren elektrik enerjisi önce şehrin sokaklarını, kamu binalarını sonra da evlerini aydınlatmış. Aksaray Türkiye’de elektriği kullanan ilk iller arasında olmuştur.
‘Her fabrika bir kaledir’ sloganıyla kurulan Azm-i Milli Türk Anonim Şirketi, büyük bir azimle hizmet vermiştir.
Peki kimlere?
Fabrikada üretilen unlar Kızılay’a, savaş birliklerine ve Ankara’da halk ekmek fabrikasına gönderilmiştir. Ayrıca arşivde yer alan belgelerde fabrikanın yurt içindeki kentlerle un ticareti yapabildiği açıkça görülmektedir.
Hatta belgeler arasında 1967 yılında İsrail’e bile un satma becerisini gösterdikleri yer almaktadır.
Birçok insana iş imkânı sağlayan şirketin en büyük katkılarından birisi de kadınların iş hayatına katılımlarını sağlamasıdır.
***
4 katlı bir yapı olan fabrikanın orijinalliği korunmuş ve günümüze ulaşmıştır.
Cumhuriyet Dönemi’nde bir nevi ticaret merkezi haline gelen bu fabrika günümüzde ‘Azm-i Millî Sanayi ve Bilim Müzesi’ olarak varlığını korumaktadır.
Bir kısmında eskiye dair en kapsamlı belgelerin yer aldığı bir arşiv bölümü bulunmaktadır. Ayrıca arşivde tasnif edilerek gün yüzüne çıkarılmayı bekleyen birçok belge de bulunuyor. Süreç içerisinde çoğu belge kaybolup yıpranmış olsa da hala çalışanların özlük dosyaları, yazışmalar ve tarihe ışık tutan birçok belge yer almaktadır.
1997 yılına kadar hizmet veren Azm-i Millî T.A.Ş. hala çalışır vaziyette olmasına rağmen teknolojinin gerisinde kalarak üretimi sonlandırmıştır.
Un üretiminin durdurulmasının ardından Hidroelektrik Santrali de yağışların azlığı nedeniyle kapatılmıştır.
2000’li yıllarda Aksaray Belediyesinin sorumluluğuna geçen bu yapı haftanın 6 günü müze kartına gerek duymaksızın ücretsiz olarak gezilebiliyor.
Un fabrikası ile başlayan, hem Cumhuriyet’e hem de Aksaray’a ilkleri yaşatan bu eşsiz ‘Endüstri Mirası’nın hikayesini sizlerle paylaştık. Yolunuz düşerse gezmeyi unutmayın.
YORUMLAR (İLK YORUMU SİZ YAZIN)