AKSARAY’I KEŞFEDİYORUZ

2. kılıçarslanın uğurlu kenti  “aksaray” aksaray”ın gezilesi görülesi yerlerine, yemeklerine, gelenek ve göreneklerine aynı zamanda yakın tarihine yaptığımız yolculuk esnasında, aksaray”ı derinlemesine tanımak adına, egemen gazetesi okurları için oluşturduğumuz ‘aksaray”ı keşfediyoruz” yazı dizisinde ilk hafta konumuz aksaray”ın ismi ve lakapları.
İslam tarihi ve sanatları bölümü Öğretim Üyesi doç. dr. ramazan ata ve tarihçi yazar dr. mustafa fırat gül ile aksaray isminin nereden geldiğine ve kentin almış olduğu özel isimlere dair bir röportaj gerçekleştirdik.
İşte sümeyye çalışkan”ın sorduğu, alanında uzmanlaşmış kişilerin yanıtladığı keyifli söyleşiden siz, egemen gazetesi okurları için derlediklerimiz…
kentİn İmar ve İhyasi İhmal edİlmedİ
anadolu”daki şehirlerin isimlerinin önemli bir kısmı eski medeniyetlerden günümüze intikal etmiştir. ankara, kayseri, niğde, aksaray gibi pek çok şehrin isimleri eski dönemde kullanılan isimlerinin türk fonetiğine uyumlu hale getirilerek kullanılmasıdır. aksaray”ın ilk ismi antik dönemde garsaura (garsaoura)”dır. daha sonra bu isim zaman içerisinde toaksara sonra aksera şeklinde değişerek dilimize aksaray olarak yerleşmiştir. ek olarak aksaray”ın lakapları ve sıfatları vardır. bunlardan ilk akla gelenler ise darü”z-zafer” (zafer yurdu), Şehr-i süleha (salihler Şehri) ve yeşil aksaray”dır.
çeşitli sıfat ve lakaplar ile anılan aksaray, hem tarihi anlamda hem de ilmi anlamda derinliği olan bir şehirdir. Şehrin mimari yapısına ve manevi dokusuna gelişim noktasında katkı sağlayan sultan ii. kılıçarslan, bu yapıları koruma adına bazı önlemler almıştır. bu şekilde kentin imar ve ihyası ihmal edilmemiştir. İşte aksaray”ın bu dönemde kazandığı lakapların arasından öne çıkan sıfatların hikâyeleri…
Şehr-İ sÜleha (salİhler Şehrİ)
aksaray”da herkesçe bilinen Şehr-i süleha lakabı aksaray”ın diğer tüm lakapları gibi ii. kılıçarslan”a dayanmaktadır. konuyla alakalı derin araştırmalar yapan ve aksaray”ın tarihine dair “selçukludan osmanlıya aksaray okulu” ve  “aksaray okulu ve osmanlı medeniyetine katkıları” isimli iki kitabı olan İslam tarihi ve sanatları bölümü Öğretim Üyesi doç. dr. ramazan ata, salihler Şehri lakabının hikâyesini gerçekleştirdiğimiz röportajda şöyle aktardı: “aksaray”ın isimlerinin en önemli kaynağı ii. kılıçarslan”dır. o zamanlarda konya”nın başkent olmasına rağmen ii. kılıçarslan yaşamını aksaray”da sürdürüyor. çünkü ii. kılıçarslan aksaray”ı kendisi için uğurlu görüyor. hayatı boyunca nerdeyse hiçbir savaşı kaybetmeyen kılıçarslan, bu uğuru aksaray”dan biliyor. savaşlardaki başarısını aksaray”a bağladığı için aksaray”ı askeri bir üs haline getiriyor.

kılıçarslan kendisine beyaz mermerden saray yaptırdığı gibi askerlerine de şimdilerde kaleiçi dediğimiz yere, sur çekerek iç kale yaptırıyor. kalenin içine ise medrese yaptırıyor. bu iç kalenin içine 2 grubun girmesini yasaklıyor. birincisi grup şeklinde nitelendirdiği kişiler: müslüman olmayanlardır. çünkü o dönemde aksaray”da rumlar ermeniler var. İkinci grupta ise günahı açık olanlarvardır. yani suçu sabit olan ve işlediği günahları yapmaya devam eden kişiler. bu iki grubun surlara girmesi yasaklanıyor. kılıçarslan, “ben askerlerim için garnizon yaptırdım. zaferleri bunlarla kazanacağım. onların ahlakı bozulmasın” diyor. bu yüzden iç surun içine yalnızca salih ve günahsız insanlar girdiği için aksaray Şehr-i süleha lakabını alıyor.
kılıçarslan”ın, aksaray”ı bu şekilde yeniden imar etmesiyle birçok âlim aksaray”a gelmeye başlıyor. böyle bir faaliyetin olduğunu duyan büyük âlimler horasandan, semerkant”tan, hoten”den, buhara”dan, tebriz”den aksaray”a geliyorlar. Şehrin pek çok yerinde zaviye, hangâh türlerinde bina inşa edildiği için birçok âlim aksaray”da belli sürelerde eğitim almış ve yaşamını burada sürdürmüştür. ervah kabristanlığında 7 bin hatta bazı kaynaklarda 70 bin evliyanın yattığı ifade ediliyor. aynı zamanda buraya bu yüzden salihler Şehri denilmiştir.”

zafer Şehrİ aksaray
aksaray anadolu”da önemli bir şehirdir.  anadolu”yu türkleştiren önemli savaşlardan biri ise miryokefalon zaferidir. kılıçarslan, bu savaşa aksaray”dan gitmiştir. 1170 yılında miryokefalon savaşına giderken askeri üs aksaray”dır. yani garnizon şehri burasıdır. zaferi kazanan kişi savaşa buradan gittiği için aksaray”ın adı darü”z-zafer olmuştur.
anadolunun ortasinda
yollarin kesİŞme noktasinda
(yeşil aksaray)

aksaray”ın anadolu”nun ortasında, yolların kesişme noktasında kadim bir şehir olduğundan bahseden tarihçi yazar mustafa fırat gül, aksaray”ın coğrafi konumu ve fiziki yapısından ötürü yeşil aksaray lakabını aldığını şu şekilde anlattı: “aksaray”ın bulunduğu alan düzlük halinde bir ovadır. hasan dağı ve erciyes”in, yani iki volkanik dağın arasına kurulmuş bir şehirdir.

yolların kesişme noktasında olmasından dolayı pek çok medeniyetin göz koyduğu bir şehir… arazi yapısı itibariyle toprakları bereketlidir. geçmiş yıllarda aksaray”ın merkezinden ulu ırmak geçerdi. her tarafta bol bol kavak ağaçları vardı. ulu ırmağın geçtiği her yere kavak ağacı ve iğde ağacı dikilmiştir. her taraf yemyeşil olduğu için yeşil aksaray lakabı takılmıştır. bu lakap genellikle cumhuriyet döneminde kullanılmıştır. 
Öte yandan 1331 yılında ünlü arap seyyah İbni batuta aksaray”a gelmiştir. İbni batuta, aksaray”ın görünüş itibariyle huzur veren bir şehir olduğunu, şehirden üç ırmak aktığını, yeşilinin bol olduğunu anlatır. muhtemelen ulu ırmağın iki kolunun çok gür akmasından dolayı, ‘Şehri üç su böler” diyor.
aksaray”ın bu özelliği yakın döneme kadar devam etmiştir ve yeşil aksaray ifadesi kullanılmıştır. hatta bazen kav aksaray ifadesi de karşımıza çıkabilir. 1940-50 yıllarında bu iki sıfat ise aksaray” a övgü mahiyetindedir.”

beyaz saray rİvayetİ
aksaray isminin hikâyesiyle ilgili farklı bir rivayet olduğu yönünde bilgiler paylaşan doç. dr. ramazan ata şöyle konuştu: “1155-1192 yılları arasında anadolu selçuklu hükümdarı olan ii. kılıçarslan, son derece önemli bir kişiliktir. kılıçarslan, aksaray”ı kendisi için uğurlu sayıyor ve kendisi için buraya bir saray yaptırıyor. sarayı beyaz mermerden yaptırıyor. dolaylı olarak saraya aksaray deniyor.”