Aksaray’ın tarihi burada yatıyor

aksaray belediyesi azmi milli sanayi müzesi arşivi, aksaray”ın yakın tarihine ışık tutacak arşiviyle her yaştan ve her meslekten bireylerin araştırma konularına kaynaklık ediyor.
2007 yılında selçuk Üniversitesi tarih bölümünden mezun olan ve 2020 yılında da doktor unvanı alan mustafa fırat gül, 2014 yılında azmi milli türk anonim Şirketi sanayi müzesinin sorumlusu olarak göreve başladı.  göreve atanır atanmaz arşiv kurma hayalini gerçekleştirmek adına harekete geçtiğini söyleyen tarihçi gül, azmi milli sanayi müzesi belgelerini nasıl tasnif ettiğini şöyle anlattı: “göreve başladığım yıllarda bir yandan gelen misafirlerimize müzemizin tanıtımını yaparken diğer yandan arşiv düzenleme çalışmalarını başlattım. hemen faaliyete geçtik. tasnif işini yalnız başıma yapacağım için açıkçası biraz endişelendim fakat bu işe karşı heyecanım beni motive etti. bana yardım etmeleri için personel de görevlendirildi. İşe başlamadan önce arşivin önemine dair personellerle gerekli motivasyon konuşmasını yaptım. bir insan, iş yaparken ya söylenerek yapar ya da şarkı söyleyerek yapar. bu arşive iyi davranmalarını, kâğıtlara karşı nazik olmalarını onları incitmemelerini istediğim için bu konuşmayı yaptım. zaten tüm belgeler yeterince hasar almıştı. belgelerin daha fazla yıpranmaması adına ve mevcut durumdakileri korumak adına böyle bir konuşma gerçekleştirdim. sağ olsunlar, yardım ettikleri süre zarfınca özenle çalıştılar.”
‘yokluĞun İçİnde bİr varlik var”

belgelerin nem ve rutubet içerisinde kalması sebebiyle yıpranmış olduğunu ve taşınma aşamasında da zarar gördüğünü dile getiren dr. gül, belgelerin birçoğunun kullanılamaz hale geldiğini belirtti. tarihçi gül, “belediyenin eski arşivi yandı. normal şartlarda da arşivlenen belgeler üzerinden 10 yıl geçtikten sonra kayıtlar imha edilir. yani aksaray”da bu arşivden başka bir eski bir arşiv maalesef yok. bu kadar yokluğun içinde bir varlık var yani. bu arşivin bugüne kadar korunabilmesinin sebebi nedir diye soracak olursanız, şirket fabrikasının 2002 yılına kadar faaliyet göstermiş olması diyebiliriz. bu fabrikada da 2002 yılına kadar un üretimine ve satışına devam edildi. İşte günümüze kadar bu arşivin korunmasında rol oynayan en önemli faktör şirketin aktif olarak çalışmasıdır” şeklinde konuştu.
o belgeler İŞte bÖyle tasnİf edİldİ
arşivdeki belgelerin bir kısmının eski türkçe yani osmanlıca olduğunu ve harf inkılabıyla birlikte latin harflerden oluşan günümüz türkçesi ile yazılmış belgeler bulunduğunu dile getiren dr. gül, almanca ve fransızca belgelerin de bulunduğunu söyledi. eldeki belgeleri öncelikli olarak tematik daha sonra ise kronolojik olarak tasnif ettiğini açıklayan tarihçi yazar, pek çok disiplin ve bilim alanının istifade edebileceği yahut makale yazabileceği zengin bir arşivin ziyaretçilerini beklediğinin bilgisini verdi.  
elektrİk hİzmetİ alan
abonelerİn bİle belgelerİ var
arşiv içerisindeki belge ve bilgilerin içerdiği konulara değinen dr. mustafa fırat gül, 1924 yılında faaliyete giren un fabrikasında aynı zamanda, elektrik santrali kurularak elektrik hizmeti verildiğine de vurgu yaptı.  hatta verilen bu hizmeti satın alan abonelerin de kayıtlı olduğu bilgisini paylaşan gül şu şekilde konuştu: “1924 yılında açılan azmi milli un fabrikası, buğday alıp un üretmenin yanı sıra elektrik üretip satışını yapıyordu. bizler bu bilgiye, o döneme ait elektrik satın alan kişilerin abonelik kayıtlarına bakarak ulaştık. arşivimizde o kadar çeşitli kayıtlar var ki bunları şöyle sıralayayım: Şirketin kurulum hisselerinin belgeleri, buğday alımı ve un satışı kayıtları, 1924 yıllarına ait ticaretle ilgilenen yayınların kitap ve dergileri, azmi milli türk anonim şirketinin çalışanlarının dosyaları, çalışanların yevmiyeleri, elektrik abone belgeleri, kamu yönetimi ve muhasebe bölümüne dair birçok belge ve bilgiler, türkiye”de tanınmış bazı mağazaların aksaray”da yaptığı ticaretle alakalı belgeler ve hasandağı gazetesinin arşivi vs. ”
tutulan kayıtların, motive edici hikâyelerin çıkmasına vesile olduğunu ileri süren gül, “mersinden bir aile, trt”nin arşivimizle ilgili yaptığı bir haberi izledikten sonra, dedeleri ile ilgili bir dosyayı merak edip aksaray”a geldiler. ve dedelerinin hiç görmedikleri fotoğraflarına ulaştılar. çok mutlu oldular. buna benzer birçok aile, dedelerine ait belgeleri ve fotoğrafları görmeye geliyorlar. bu belgeler her zaman burada. bu tarz olayların yaşanması bizleri de motive ediyor. bizler de mutlu oluyoruz” ifadelerini kullandı.
ermenİlerİn toplumdan diŞlandiĞini
yalanlayan belgeler bu arŞİvde

belgelerin sadece aksaray için değil türkiye”de endüstri mirasını çalıştıracak kişilere de ışık tutacak nitelikte olduğunun altını önemli çizen tarihçi gül,  “azmi milli fabrikası aynı zamanda hidroelektrik santrali ile elektrik üretti. Öncelikle bu elektrik un fabrikasını çalıştırdı. artan elektrik aksaray”ın evlerini sokaklarını aydınlattı. civarlardaki komşu vilayetler karanlıkta yaşarken aksaray adeta nur içinde yaşıyordu. azmi milli un fabrikasının binasında iki büyük lamba vardı. bu lambalardan dolayı tarihi un fabrikasının lakabı ya da diğer adı aksaray”ın iki gözüydü!
1926-1960 yılları arası üretilen elektrikten faydalanan müşterilerin bütün belgeleri burada bulunmaktadır. bu belgelerden ziyade asıl önemli olan belge 1980″li yıllara kadar aksaray”da yaşayan ermenilerin elektrik satın aldıklarına dair belge ve kayıtlardır. aksaray uzun yıllar kozmopolit bir yapıdaydı. azm-i millî arşivinde bu kozmopolit yapının ispatı vardır. aksaray”da yaşayan gayrimüslim nüfusun kayıtlarını görüyoruz. bu müşterilerin arasında gayrimüslimler, müslümanlar, türkler ve ermeniler var. bu belgeler sayesinde ermeni vatandaşların hangi mahallede hangi işle meşgul olduklarına kadar her şeyi görebiliyoruz. İşte bu belgeler aynı zamanda 1915 ermeni soykırımı sonrasında ermenilerin toplumdan dışlandığı iddialarını yalanlıyor. müslümanlarla gayrimüslimlerin, ermenilerle türklerin birlikte yaşadığını, ermenilerin tehcir sonrası da ticari faaliyetlerine rahatlıkla devam ettiğini göstermeleri bakımından elektrik abone defterleri oldukça önemlidir” dedi.
 ‘zengİn bİr arŞİv sİzİ beklİyor”

arşivin hem çok önemli hem de çok çeşitli olduğunu hatırlatan tarihçi yazar gül, aksaray Üniversitesi”ndeki tüm öğrencilere ve üniversite dışındaki yaşı ve mesleği fark etmeksizin herkese şöyle seslendi: “buraya gelin ve buradaki belgelerden kendi alanlarınıza dair araştırmalar yapın. İnanın bu size çok şey katacaktır. pek çok disiplin ve bilim alanının istifade edebileceği yahut makale yazabileceği zengin bir arşiv sizi bekliyor. mesleğinizle alakalı olmasa bile tutulan kayıtların yakın tarihimizle ilgili bazı noktalara ışık tutacağını düşünüyorum.  haftanın 6 günü bu arşiv tüm araştırmacılara açıktır. yalnızca pazar günü kapalıyız. hiçbir yaş ve eğitim sınırlaması yoktur. Özellikle altını çizerim. ‘aksaray belediyesi azmi milli sanayi müzesi arşivi” resmi adımızdır. bizlere ulaştıracağınız her türlü belge niteliği taşıyan kayıtlar, arşivimizde yerini almayı bekliyor. aksaray belediyesi araştırmacılara böyle bir hizmet veriyor. ayrıca arşivin önemini anlatmamıza ve arşivi tanıtmamıza vesile olduğunuz için egemen gazetesine teşekkür ediyoruz.”
‘İnsanlarin arŞİvden
faydalandiĞini
gÖrmek mutlu edİyor”

yaklaşık 3 yıldır aksaray belediyesi azm-i millî sanayi müzesi arşivi”nde çalışan halime otuk ise arşivde çalışmaktan mutluluk duyduğunu ama mesleğin çok zor olduğunu anlattı. bu mesleğin sevmeden yapılamayacağını belirten otuk, “bu işi sevmeden burada devam edebilmek kolay değil. buranın tozunu yutmak gerekiyor. hocama arşiv düzenlemesinde yardım etmeye çalışıyorum. müzeye gelenlere rehberlik yapıyorum, yine okuldan gelen gruplara sunum yapıyorum. fabrikanın tarihini, geçmişini ve çalışma şekillerini anlatıyorum. yöneltilen soruların hepsini cevaplamaya çalışıyorum. Öğrendiklerimi aktarmaya gayret ediyorum. buraya tez yazmak için muhasebe, iktisat ve mimarlık okuyan öğrencilerimiz geliyor. Özellikle mimarlar odasından geliyorlar. onca emek verip düzenlediğimiz arşivin aktif olarak kullanılması ve insanların bundan faydalandığını görmek bizleri mutlu ediyor” şeklindeki ifadelerine yer verdi. foto-haber: sümeyye çaliŞkan